Hazırda Fransada yaşayan, fəaliyyətini dayandırmış “Azadlıq” qəzetinin baş redaktoru, “Azərbaycan saatı” verilişin aparıcısı Qənimət Zahidin sosial şəbəkədə yazdığı bir status ciddi müzakirələrə və fikir ayrılıqlarına səbəb olub.
İnterpress.az Musavat.com-a istinadən xəbər verir ki, Q.Zahidlə virtual polemikaya girən və öz fikirləri ilə mövzuya yeni baxış gətirənlərdən biri də gənc fəal Bəxtiyar Hacıyev olub.
Öncə Q.Zahidin mübahisəyə səbəb olan statusunu təqdim edək. Q.Zahid aşağıdakıları yazıb: “Mixail Saakaşvilidən ilham alaraq YAP trollarını \”yemləyən\” həmvətənlərimizə demək istəyirəm ki, Azərbaycan müxalifətini Ukrayna müxalifəti ilə müqayisə etmək beyinsiz yanaşmadır, birbaşa Almaniya, ABŞ, lap cəhənnəmə, İtaliya müxalifəti ilə müqayisə etmək daha yaxşı olmazdımı?”
Q.Zahidin bu fikirlərinə dəstək verənlərlə yanaşı, etiraz edənlər də olub. Bunlardan biri olan B.Hacıyev saatlarla davam edən polemikanın yaranmasına səbəb olub. Aşağıda sizə tərəflərin polemikasını təqdim edirik:
B.Hacıyev: “Qənimət bəy, bu müqayisə haradan başladı? Müxalif partiyanın başqan müavini Saakaşviliyə \”dama çıxıb, qeyri-ciddidir, partiyası dağılıb, haha\” lağlağısı edəndən sonra. Saakaşvili ən azından prezident olub, iz qoyub, indi də başqa ölkədə on minlərlə tərəfdarı var. Kimsə ona lağ edəndə, birinci özünə baxmalıdır”.
Q. Zahid: “Bəxtiyar bəy, bütün hallarda müqayisə gərəkli bir yanaşmadır. Amma mən ölkələrin reallığının tam və hərtərəfli müqayisə edilməsinin tərəfdarıyam. Mənim nəzərdə tutduğum müqayisə isə sizin dediyiniz məsələdən başlamayıb. Təəssüf ki, Azərbaycan xalqı dünyada baş verən bütün mütərəqqi proseslərin arxasınca baxmağa, \”azarkeşlik\” etməyə məcbur edilib. Bu azarkeşlik isə ona sirayət edib ki, cəmiyyət öz ölkəmizdəki proseslərə də azarkeşlik etməkdədir. Bilirsiz, Azərbaycandakı durumu dəyişmək yalnız müxalifətin işi deyil. Mən hesab edirəm ki, cəmiyyətin avanqardı sayılan bütün kəsimlər, insanlar, ziyalı adamlar bu dəyişikliklər üçün çalışmalıdırlar. Amma yanlış diaqnoz pis nəticələrə gətirib çıxarır. Ukrayna ilə müqayisə də həmin yanlış diaqnoz cəhdlərindən biridir. Mənim Azərbaycan müxalifətinin bütün spektrinə münasibətim birmənalı deyil: bəzilərinə simpatiya ilə yanaşıram, bəzilərinə isə yumşaq desək, simpatiyam yoxdur. Amma bütün hallarda uzun illərdir ki, bu qədər ağır şərtlərlə müxalif fikrin, müxalif mövqeyin daşıyıcısı olaraq qalanların hamısına sayğı ilə yanaşıram. Bu, asan deyil, çox çətindir. Bizdə niyə o dəyişikliklər alınmır, əlbəttə, bunun səbəbləri çoxdur və özümün qəti mülahizəm bundan ibarət deyil ki, başlıca günahkar müxalifətdir. Totalitar ölkələrdə müxalifətçilik, dissident hərəkatıdır. Totalitarizm isə Azərbaycanda ta 90- cı illərin ortalarından qurulmağa başlayıb. Ən azından, informasiyalı (ağıllı da deyə bilərdim) adamların prosesləri yanlış və səthi dəyərləndirmə haqları yoxdur”.
B. Hacıyev: “Qənimət bəy, şəxsən mən müqayisəni ölkənin ana müxalifəti statusuna iddia edən partiyalardan birinin rəhbərliyində bir neçə nəfərin Saakaşviliyə lağlağı ilə yanaşmasını görəndən sonra etməyə başlamışam. Əgər normal müzakirə aparmağa nail olsaydıq, onlarla müzakirəni davam etdirmək olardı. Burada da etmək olar, əgər kənar adamlar gəlib yenə bayağı şərhlər yazmayacaqsa.
Fakt odur ki, müxalif partiyalar və liderlər özlərindən başqa hamını günahkar görürlər bu duruma görə. Gah xalqı ittiham edirlər ki, çıxmırlar, qorxurlar. Gah beynəlxalq aləmi ki, dəstək vermirlər. Gah da hakimiyyəti ki, hakimiyyət çox güclüdür, imkan vermir bizə və s. Heç kim soruşmur ki, hakimiyyəti indiki qüvvəyə kim təslim edib? Kim milyonlarla tərəfdaşı olan gücdən yavaş-yavaş 300-400 nəfərlik miqrasiya xidməti göstərən agentliyə, QHT-yə, kluba çevrilib? Kim yanlış olaraq, həbs edilməyi qəhramanlıq, amma həbsə düşməmək üçün dama çıxıb, tərəfdarlarının dəstəyini alandan sonra maşından çıxarılıb, mübarizəsini davam etdirib? Hakimiyyətin də, bu gün cəmiyyətin belə vəziyyətinin də tək səbəbi hakimiyyət deyil, müxalif liderlərin də, partiyaların da çoxlu səhvləri, bacarıqsızlıqları, kritik məqamlarda birləşə bilməməkləri, şəxsi ambisiyaları rol oynayıb. İstəsəniz, arqumentlərlə müzakirə edərik, görərik ki, Ukraynada o cəmiyyət öz-özünə formalaşıb, yoxsa, Azərbaycanda günahkar hakimiyyət və cəmiyyətdir, müxalif liderlərin isə heç bir günahı yoxdur? Sizin bu yanaşmanız da çox asan yol seçməkdir – biz hər şeyi etdik, alınmadı, bizdən başqa hamı günahkardır və s.”
Q. Zahid: “Bəxtiyar bəy, açığı, mən müxalifət funksioneri deyiləm, siyasətlə də yalnız bir jurnalistikanın, qoy bu hətta ifrat siyasiləşmiş jurnalistika olsun,- imkan verdiyi səviyyədə əlaqəliyəm. \”Biz hər şeyi etdik, alınmadı\”- fikri də mənə aid deyil. Göründüyü kimi, mən öz fəaliyyətimdə davam edirəm. Eləcə də, indi siyasi proseslərdə bu və ya digər dərəcədə iştirak edən, iriliyindən- xərdalığından asılı olmayaraq bütün mərkəzlər də, fəaliyyət göstərirlərsə, deməli, onlar da keçmiş zamanda deyil. Təbii, zəifləmiş durumdadırlar, heydən və gücdən salınmış durumdadırlar, amma əgər fəaliyyət göstərirlərsə, deməli, keçmiş deyil (hətta lap zəif olsalar belə). \”Hakimiyyəti indiki qüvvəyə kim çevirib\”- sualı da artıq sual deyil. Hər kəsin müxtəlif obyektivlik və subyektivlik səviyyəsinə uyğun cavabı verilib və şəxsən mən bu müzakirəni bir qədər artıq enerji məsrəfi sayıram. Əsas sual budur ki, bu gerçəklik dəyişməlidirmi? Əgər \”bu gerçəklik dəyişməli deyilsə\”- o halda bu arxayınçılıq üçün nə Saakaşvilidən, nə Nelson Mandeladan, nə də bir başqası maraqlı olmalıdır. Yox, əgər \”bu gerçəklik dəyişməlidirsə\”- o zaman bu dəyişikliyi zəruri sayanların hamısı onun baş verməsi üçün nəsə etməlidir”.
B.Hacıyev: “Qənimət bəy, bəli, hamı nə isə etməlidir və hamı öz işi ilə, özünün doğru saydığı üslubla, yanaşma ilə, özünün doğru saydığı zamanda və yerdə etməlidir. Ancaq kimsə Bakıda oturub, iki partiyanı bir araya, 100 nəfəri bir piketə toplaya bilməyib, 10 il demokratik islahatlar etmiş və nüfuzlu prezident olmuş, başqa ölkədə on minləri arxasınca aparmış bir liderə dil uzadıb, lağlağı edəndə, bu da təbii ki, başqalarını qıcıqlandırır və xatırlatma edirlər ki, birinci özünüzə baxın, sonra başqasına lağlağı edərsiniz. Ukrayna cəmiyyətinin fərqlərinə gəldikdə, əgər fərq sadəcə cəmiyyətdə və sistemdədirsə, müxalif liderlərdən özünə güvənəni varsa, gedib Ukraynada Saakaşvilinin keçirdiyi mitinqlərdən birinin 10-da biri qədər bir mitinq keçirsin.
Uzun sözün qısası, Ukrayna və Azərbaycan müxalifəti arasındakı müqayisənin kökündə Azərbaycandakı bəzi müxalif funksionerlərin Putinlə həmrəy olub, Mişaya lağlağı etməsi ilə başlayıb, onlara da cavab verilib. Yoxsa, kiminsə yadına düşmür heç hansı qurum neçə arayış satır miqrasiya üçün”.
Q.Zahidov: “Bəy, sizin motiviniz Saakaşviliyə münasibət üzərindədir? (gülüş işarəsi). Bu, axı o qədər də tutarlı dəlil deyil. \”Azərbaycanda hamı Saakaşvilini sevməlidir\”- deyə bir şey niyə olsun ki? Kimsə də sevməyə bilər və bu, ölkənin siyasi reallığının təsviri deyil. Əlavə olaraq, hətta bir piketə hansısa partiya 100 nəfəri toplaya bilmirsə, bu fakt da həmin partiyanın gücsüzlüyünün və zəifliyinin birbaşa göstəricisi sayıla bilməz. (Baxmayaraq ki, kimi nəzərdə tutduğunuzu bilirəm), amma axı Azərbaycanda “Sərbəst toplaşma azadlığı” haqqında qanunun \”rəqəmsal\” məntiqində belə bir şey var ki, piketdə maksimum 50 nəfər iştirak edə bilər”.
B.Hacıyev: “Qənimət bəy, elə piket də ona görə seçilir ki, mitinq üçün abırlı say toplana bilmir. Saakaşvilini hamı sevməli deyil, amma lağlağı edəcək qədər kiçik adam da deyil. Ona lağlağı edənləri göndərəsən Ukraynaya 1-2 llik ki, get 2 il sonra on min nəfər topla ətrafına, görək, toplaya bilərmi?”
Q.Zahid: “Ümumiyyətlə, ciddi proseslərə lağlağı etmək qeyri-ciddi adamaların işidir və bunu təqdir etmirəm. Amma açığı, Saakaşvilinin yerinə bir azərbaycanlını Ukraynaya göndərib ondan siyasi liderlik tələb etməyi bir az müşkül iş sayıram. Ona görə ki, Saakaşvili oraya sıradan gürcü kimi getməyib, Gürcüstanda demokratiya və korrupsiyasız sistem quran siyasi xadim kimi gedib; siyasətə Odessa vilayətinin sabiq rəhbəri kimi qatılıb; qeyri- ciddi görünməmək üçün bir də xristian kimliyinin olduğunu qeyd etməyəcəm. Lağ eləmək isə, təkrar edirəm, qeyri- ciddi yanaşmadır, təhlil etmək lazımdır, həm də Saakaşvilini yox, Ukrayna- Azərbaycan müqayisə materiallarını, ümumiyyətlə, postsovet məkanında Azərbaycan fenomenini və sairə.”
B. Hacıyev: “Qənimət bəy, heç kimə sirr deyil ki, Gürcüstanda və Ukraynada vətəndaş cəmiyyətinin qurulması, siyasi partiyaların möhkəmlənməsi özbaşına olmayıb, qərb donorları və institutlarının davamlı dəstəyi olub. Eyni dəstək Azərbaycanda da olubmu? İstər siyasi partiyalara müəyyən məqsədlər üçün ayrılan vəsaitlər, istər USAID, IRI, NDI, NED və s. qrantları, təlimləri və s. Ukrayna və Gürcüstan kimi, Azərbaycandakı siyasi qurumlara, vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinə verilib. Bunların bir çoxunda şəxsən iştirak etmişəm, elə o təlimlərə də \”bəy, biz bunları bilirik, Azərbaycanda işləməyəcək\” deyərək bivecliklə yanaşılmasını da görmüşəm dəfələrlə, Azərbaycanda demokratik təsisatların güclənməsi üçün ayrılmış vəsaitlərin necə xərclənməsini və mənimsənilməsini, ölkədə və xaricdə mülklərin alınmasını və s. də görmüşəm. Yəni, bizdə də Ukranya və Gürcüstan ola bilərdi, amma olmadı və bunun bütün günahı xalqda və rəqibdə deyil”.
Q.Zahid: “Bəy, bildiyim qədər Azərbaycanda siyasi partiyalara qrant verilməyib və verilmir. Bu, birmənalıdır. Başqa məsələdir ki, qeyri-hökumət təşkilatlarına verilən qrantlardan necə istifadə edilib və vətəndaş cəmiyyətinin formalamasında (formalaşa bilməməsində) bunun hansı təsirləri olub. Amma burada da, açığı, məni məyus edən bəzi məsələlər var. Qərb donorları Azərbaycanda mətbuata qrant vermirdilər, jurnlaist təşkilatlarına verirdilər. Hətta mən həmişə onlara deyirdim ki, sizin verdiyiniz qrantlar Azərbaycanda mətbuatın necə öldüyünün monitorinqini aparmaq üçündür (gülüş işarəsi). Başqa tərəfdən, Gürcüstanla müqayisə etsək, burada da uduzuruq. O baxımdan ki, əgər, məsələn, Gürcüstanda 2003-cü ildə 3 min qeyri-hökumət təşkilatı qrantla işləyirdisə, Azərbaycanda bu rəqəm heç 300 deyildi. Gürcüstanda beynəlxalq donor təşkilatların yerli büroları \”şapka\” almırdılar, amma Azərbaycanda hətta 30 faizə qədər \”şapka\” ilə qrant verirdilər. Bir daha vurğulayıram ki, hətta bu şəkildə belə, ayrılan qrantların hansı səmərəlilik dərəcəsi ilə istifadə edildiyi mübahisəli məsələdir. Təəssüf edirəm, amma belədir”.
B.Hacıyev: “Birbaşa təbii ki, siyasi partiyalara qrant verilmirdi. Ancaq QHT-lər vasitəsi ilə verilirdi, bunu da məlumatlı şəxs kimi bilməmiş olmazsınız. İndi də eyni şeylər davam edir, adam var faydalı işlərlə məşğul olmaq üçün 3-4 min dollar tapa bilmir, adam var 50-60 min dollar qrant alır, 3-4 mini xərclənir, qalanı gedir şəxsi büdcəyə. Belə olan halda, donorları, xalqı, sistemi, Ay və Marsı da günahlandırıb, \”bizdə günah yoxdur\” demək doğru deyil. Təəssüf ki, bir çox məsələdə qatar keçib artıq, bundan sonra bu cəmiyyəti canlandırmaq üçün çox güclü bir qığılcım, təkan lazım olacaq. Elə-belə hansısa yeni qüvvə yaranıb, yenidən xalqın ümidlərini oyandırması çətin məsələdir”.
Q.Zahid: “Söhbət də bundan gedir. Keçən qatarları müzakirə etməyə o qədər zaman sərf etməyə dəyməz. Adamı kəsalət basır və qatar da da üstümüzdən keçir. *Doğrudan, siyasi partiyalara qrant verilmədiyini bilirəm. Qəzetlərə qrant verilmədiyinə görə “Azadlıq” üçün də qrant olmayıb. (Yeri gəlmişkən, Turan TV də qrant layihəsi deyil). Bir də, a bəy, hansısa siyasi yanlışlığın etirafları nəyi dəyişir ki? Əgər bir siyasi mərkəz daha aktual deyilsə, onun etirafı da heç nəyi dəyişmir. Əgər ölkədə \”ümumiyyətlə siyasi müxalifət yoxdur\” iddialarını irəli sürənlər haqlıdırsa, bu haqlılıq da həmin adamların və ya qrupların üzərinə əlavə məsuliyyət qoyur. Yəni, \”müxalifət yoxdursa\”, deməli onu yaratmaq , təşkil etmək lazımdır. \”Var, amma zəifdir\”sə, deməli daha güclüsünü yaratmaq lazımdır. \”Yox, bunlar zəifdir və əl-ayağımıza dolaşırlar\”dırsa, bu artıq, cığallıqdır (gülüş işarəsi). (Bu sizə aid deyil, təbii)”.
B.Hacıyev: “Bəy, inanın ki, bəziləri üçüncüsünü edir, həqiqətən də. Həvəslə ortaya bir iş qoymaq istəyəni kiçik bir məsələdə müzakirəyə çəkib, sonra təhqir, böhtan, söyüşlə elə soyudurlar ki… Əksinə, illərlə hakimiyyətin güclənməsinə xidmət etmiş, müxalifəti əzmiş, söymüş, təhqir etmiş elə adamları da birdən-birə başa çıxarırlar ki, adam qalır məəttəl. (gülüş işarəsi). Bəlkə, elə deyil?”
Q.Zahid: “Bəy, burada bəzi zərif detallar var. Açığı, kimin kimə necə mane olmasından o qədər də məlumatlı olmaya bilərəm. Amma hakimiyyətin yanında olan adamların müxalifət tərəfə dreyf etməsi yenilik deyil, yalnız Azərbaycanda deyil. Hələ proses davam edir. Həm də proses çox uzun çəkir. Bu mənada, müxalifət tərəfdən hakimiyyət düşərgəsinə keçənlər daha çoxdur. Oraya isə prinsip davasına, əqidə davasına görə keçmirlər, tər-təmiz fərdi təminat və rahatlıq üçün keçirlər. Amma Azərbaycan kimi ölkədə hakimiyyət tərəfdən müxalif düşərgəyə keçmiş adamlar hansı təminat əldə edə bilər ki? Əgər belə adamlar sistem dəyişikliyi baş verəndən sonra keçib hansısa xüsusi səviyyələrdə təmsilçilik əldə etsələr, o zaman bunu anlamaq mümkün olmaz. Bu arada müxalifətə divan tutmuş hansısa adamın müxalifət tərəfdə \”başa keçirildiyi\” ilə bağlı faktı xatırlamıram”.
Q. Zahid: “Söhbət \”bütün xalq\” ifadəsinin də nəyi ehtiva etdiyindən gedir. \”Bütün xalq\” normal seçki prosesinin var olduğu ölkələrdə ölkənin siyasi taleyi üçün məsuliyyət daşıyır. Bütün xlaq seçkiyə gedir, seçki prosesi xüsusi adrenalin tələb edilmədən baş verir və nəticələr dəyişiklikləri təsbit edir. Amma totalitar ölkələrdə dəyişiklik zərurətini dərk edənlərin elitası təşkilatlanaraq həmin dəyişiklikləri yaradırlar. Totalitar sistemlərin demək olar ki, hamısı \”bütün xalqın\” 10 faizə qədərinin təşkilatlanması, özünü səfərbər etməsi nəticəsində geri oturdularaq yerini demokratiyanın önünü açan yeni proseslərə verir. İndi, hesab etsək ki, Azərbaycan müxalifəti cəmiyyətin yalnız 1 faizə qədərini təşkilatlandıra bilir, demək, daha 9 faizlik boşluq var. Bu boşluğu doldurmağın da çoxlu yolları var və bunlardan ikisi ən qabarıq nəzərə çarpandır; ya mövcud müxalif strukturların birinin ətrafında təşkilatlanmaqdır, ya da tamamilə yeni qüvvə kimi təşkilatlanıb ortalığa çıxmaqdır. Həmin o 9 faizlik meydan, təkrar edirəm, boşdur, heç kim oranı tutmayıb, orada təşkilatlanmaq üçün tələb olunan böyük entuziazm öz resurslarını tapmalıdır. Əlbəttə, əgər entuziazm varsa!”
B. Hacıyev: “Qənimət bəy, o 9 faizlik boşluğu doldurmaq istəyənlərə də hər iki tərəfdən təzyiq gəlir. Bir hakimiyyət tərəfdən, bir də müxalifliyin monopoliyasını qurduğunu düşünənlər tərəfdən. Vay o gündən ki, kiçik bir fərqli şey deyəsən, o dəqiqə hansısa daxili qruplarda \”girin, filankəsi vurun\”, \”girin, filan yerdə yazdığım şərhi bəyənin\”, \”filankəslə bağlı status yazmışam, girin, paylaşın\” deyilir və hətta saxta profillərin hesabına da olsa, alternativ olaraq təşkilatlanmaq istəyənlər yerindəcə iki tərəfdən də boğulur. Bəlkə, belə daxili qruplarda alternativ fikirlər səsləndirən və 90 faiz boşluğa xitab etmək istəyənlərlə bağlı göstərişlər olan facebook qruplarından xəbərsizsiniz?”
Q. Zahid: “Bəxtiyar bəy, medianın və sərbəst toplaşma azadlığının olmadığı, hətta olduğu bütün cəmiyyətlərdə siyasi təşkilatlar yeni reallıq olan sosial şəbəkələrdən öz təbliğat işləri üçün istifadə edirlər. Bu, yalnız bizdə deyil. Hakimiyyət bütün sahələr üzrə öz monopoliyasını qurub, amma müxalifətçilin, xüsusilə də Azərbaycan kimi ölkədə nəyi və necə monopoliya ala biləcəyini mən təsəvvür etmirəm. Məsələn, sizin sosial şəbəkələrdəki tirajınız bir çox müxalifət liderlərinin tirajından daha artıqdır və bu səviyyədə olan başqaları da var. Müxalifətin hansı resursları var ki, həmin resurslar ictimi-siyasi təşkilatlanma prosesini, bu prosesin hansısa epizodlarını belə inhisara ala bilsin? Açığı, bu mənə çatmır, yəni bilmirəm. Alternativ təşkilatlanma təşəbbüsləri varsa, bu təşəbbüslərin hər biri indiki müxalif mərkəzlərin resurslarına bərabər olar, artıq və ya əskik olmaz. Mən də həmin lternativ təşkilatlanma təşəbbüslərini müşahidə etmək istəyirəm”.
İnterpress.az
