Bir tərəfdə Allahın verdiyi müqəddəs, sehirli Söz, bir tərəfdə insanlığın tarixi boyu Şeytanın idarə etdiyi və cəbbəxanasını ildən-ilə yeni anti-insan mübarizə üsulları ilə silahlandığı Şər… Mübarizə insanlığın tarixi boyu davam edir… Tarixi yaşadan Sözdür. Amma tarixin ən böyük sıxıntı və haqsızlıqlarını görən də Sözün sahibləri və yaradıcılarıdır. Susmaq qızıldır… Bu çürük fəlsəfəni Sözdən qorxanlar, Söz açarı ilə sir qapılarının açılmasını və insana yaraşmayan yaşamlarının görülməsini istəməyənlərdir. Söz hakimindən qorxanlar onu susdurmaqdan başqa bir yol bula bilmədilər… Şairin cansız cəsədi üstündə insan oğlunun eşidə bilmədiyi qəhqəhəylə gülən Şər daha bir qələbəsinə sevinir və əlindəki kitabın növbəti səhifəsini gözdən keçirib növbədə kimin olduğunu dəqiqləşdirirdi. Bu kitab çox qalındı, bəlkə bütün böyük şairlərin əsərlərindən daha qalındı, işindən zövq aldığından dünya yaranandan gördüyü işlərin hamısını bir kitabda qoruyurdu ki, ara-sıra baxıb əməlləriylə qürurlansın… Kitabın ən iri bölümlərindən biri Azərbaycandı… Allah ayrı bir bərəkət verib bura, Şər bir yandan aparır, bir yandan da yeni söz vurğunları peyda olur, özlərindən öncəkilərin qədərini bilə-bilə yenə də danışmaqdan, yazmaqdan oxumaqdan bezikmirlər…
“Bitməyən, üzülməyən yol. Sözün yolu. Dünyanın bu ucundan – o ucuna, o ucundan – bu ucuna yürüyən ordulardan, özünü dünyanın yiyəsi sayan xaqanlardan, çarlardan, krallardan daha qüdrətli, daha uzun ömürlü, daha böyük əməllər sahibi söz. Ölkələr dağılsa da dağılmayan, sərhədlər dəyişilsə də dəyişilməyən, xəzinələr talan edilsə də, boşalmayan, dağıldıqca dəyəri artan Tanrı möcüzəsi. Şahların torpaq üstündə qurduqları ehramlar, sədlər, saraylar, şəhərlər dağılıb gedir, şairlərin insan ürəyində ucaltdıqları söz abidələri rəngini dəyişmədən qalır və getdikcə böyüyür”.
Bu sözləri Hadinin taleyini danışan deyirdi.
Sözün taleyini – yalnız göz yaşı ilə yazmaq olar!
İnsan ruhunun bağbanları, əkinçi və memarları onlardır: dəli ozanlar, Məcnun şairlər, ilan kimi gülləyə uçan haqq aşiqləri, gözü oyulan, dili kəsilən, dərisi soyulan, tonqalda yandırılan Allah sevdalıları…
***
Ruhu Şamaxının üstündəki dağlardan daha uca, ilhamı yerə-göyə sığmayan, misraları qranit kimi ağır, sözü işıq saçan Şairlər şairi – ədalətsizlik zəncirində bağlı, sarayda sözü böyüdükcə özü kiçilən. Xaqanın könlü istəyəndə dəvət edəcək, yeni bir mədhiyyənin xumarlığında uyuyacaq. Xaqani ruhu miskin padşahın cahilliyinə heyrət edir. Doğrudaranmı onu Günəşə, Aya tay tutan, tac üstündən tac qoyan bu şeirlərə inanır?
Xaqanı özünü, atasını, anasını, xanımını, bacısını, atını, itini, pişiyini… tərifləməli bir şeyləri qaldımı, ilahi? Zatən təriflənməli nəyi vardı ki? Xoş sözlə zalımları zülmdən uzaqlaşdırmaq ümidiylə yazır bu mədhiyyələri. Uşaqkən hazırcavablığından heyrətlənən Xaqan onu saraya dəvət etdirəndə və bu dəvət ailəsini, qohum-əqrəbalarını sevincdən şaşıranda da atası ona bu məsləhəti vermişdi. “Saray yaşamalı yer deyil, ancaq xalqa köməyin dəyə bilər.”
Yaşa dolub, dünyanı dərk etdikdən sonra sarayla şəhər zindanının heç bir fərqi qalmadı gözündə. Sarayda yaşasa da zindandadır.
Və bu zindanda birdən yatmış qüruru şahə qalxır:
Yazıq mənə!
Vətən yaşanmaz olur.
Şirvanda olsaydı qanan adamlar
Heç səfər firkinə düşməzdim, inan!
Səbr kasası daşır və öz kimliyini dərk edir:
Əvvəllər şahları mədh etdiyimçin,
Dərim bulaşmışdı çirkaba bütün.
Şahlara, zülmə, öz zəmanəsinə, onun qanunlarına, cahilliyə, acgözlüyə, vəfasızlığa – rədd olsun, deyir.
Biz əql sarayiykən zülm ilə xarab olduq,
Zalımlara olan qəsrə gör neyləyəcək dövran!
Bu ümidlə, bu nifrətlə illərlə ürəyində yuva qurmuş dərdlərini ovutmağa çalışır…
Bu bir şair taleyi deyil, bütövlükdə çağdaşlarının, Allahın bütün yaratdıqlarının zirvəsi olan insanın qədəridir.
Dünyada nizam, ədalət, düzlük istəyən bir fikir sərkərdəsinin mücadiləsidir.
Nə sarayda gözü var, nə o sarayın tac-taxtında.
Başında ancaq Azadlıq tacı daşımaq istəyir.
Ancaq ürək xəzinəsinin sahibi olmaq və onu zəngin saxlamaq istəyir. Şairi və hətta yersiz-yurdsuz dərvişləri şahlardan üstün tutur və özünü də şairlərin peyğəmbəri sayır.
Bir yanda Xaqani dühası, bir yanda Şirvanı bürüyən qaranlıq şər…
Saraydan bütün Şirvana yayılan köləlik ruhuna boyun əyə bilməz. Şahlara bel bağlanmaz. Dünən tərifindən xoşhallanıb süfrəsinin başına çəkirdi, bu gün haqq sözə dözməyib zindana atdırır. Qaçmaq! Qaçmaq! Başqa çarə yoxdur. Yoldan tutub geri qaytarsalar da onu əvvəlki itaətkarlığa qaytara bilməzlər.
O yalnız Azadlıq adlı səltənətdə yaşaya bilər! Saray zindanlarından və zindan saraylardan uzaq. Ölkə ağasının, söz qulunun əli yetməyən bir səltənətdə! Ümid türk şəhərlərinin anası Təbrizədir! Orda sözün və sənətin qədrini bilənlər çoxdur! Təbriz onu anlayar!
Bir əcəm türküyəm, dəricə deyən,
Yalvac tanıyanam, Tanrı istəyən…
Bu yalvac və Tanrı sözlərini qəsdən vurğulayır ki, onun türklüyünə və doğmalığına şübhə etməsinlər!
Ümid yollara qalır. Bir ucu Kərkükə, Mosula, Bağdada, Şama, Məcnun səhralarına, Məkkəyə uzanan Azərbaycan yollarına! Hardadır mədəni İslam? Hardadır kamil insan, haqq, ədalət, ruh azadlığı, söz qədri bilən toplum, ilahi gözəllik?
Gəzdikcə görür ki, şöhrəti dünyanı bürüyən şəhərlərdə də hakim saxtakarlıq və zorakılıqdır.
Dünya səndən fərqli deyilmiş, ey, Qoca Şirvan!
Ürəyi yenidən vətən həsrətiylə dolur,
Şirvanı özümə Kəbə sanıram!
Kafərəm döndərsəm üz bu Kəbədən!
Zaman keçdi, Xaqaniyə cəhənnəm əzabı yaşadan, zindanlarda səsini və sözünü boğmağa çalışanların qəsrləri torpağa gömüldü, Gülüstanları yerlə-yeksan oldu, ancaq Xaqaninin sözü əsl Gülüstan kimi yaşayır!
***
Heyf tez getdi Şirvandan gəlmiş o müdrik insan, sözün Xaqanı! Ondan sonra nə yazacaqsan, necə danışacaqsan ki, sənin də dinlyənin olsun. Gənc ikən dünya malı onu da aldatmış! Saraylara, şeytan ocaqlarına necə təslim edib azad ruhunu? Necə inanıb zalımın zülmdən əl çəkəcəyinə, cəlladın insan dostu olacağına? Amma necə rahat idi mənim bu kasıb hücrəmdə. Qardaşlarımla söhbət yaşını unutdurmuşdu ona! Xoşbəxt idi! “Heç o xaraba Şamaxıya dönmək istəmirəm” deyirdi! Amma Allahın Gəncə xəzinəsini də viran qoyduğunu gördü. Amma mənə cənnət olan bu viranəni min şah sarayına dəyişmərəm. Qoy elçilər gəlib getsin! Bir söz sahibinin mal-mülk sahibinə əyiləcəyini gözləyirlər. Xaqani demiş, yazıq sizə!
Bir taxt ki, əbədi yer deyil sana,
Onu ta diriykən parçalasana!
Amma Gəncə əxəvilərinə bayram oldu Xaqaninin gəlişi. Bizimlə bir olduğunu gördük. Bu zülm sarayları ancaq qardaşlıqla, birlik və bərabərliklə yıxılar. Zülm səltənəti insan cahilliyi hesabına abadlaşır. İnsan özünü dərk etsə, zülm onu əzə bilməz. Bizim işimiz bu çiy insanı sözlə bişirməkdir, zülm odunu sözlə söndürməkdir. İstər şah olsun, istər rəncbər – insana haq yolunu göstərməkdir! Ta o günə qədər ki, taca şahlar yox, bütün xalq sahiblənsin, taxtda ədalət otursun. Əzən-əzilən, varlı-kasıb olmasın… Bu ölkəni sözümlə quracağam mən. Sözümlə bu balaca təkkəni – dünya saraylarının fövqünə yüksəldəcəyəm!
… Bu Xaqaninin dostu, Gəncə dahisi Nizamiydi.
Azadlıq arayan insan öncə öz ruhunu çərçivələrdən, sərhədlərdən azad eləməlidir. Azadlıq insanın öz içindən başlanır! Könlü azad olanların gözünə maddiyyat, dünya malı görünməz.
Kim ki, öz-özünü düşmüşdür başa,
Ona ölüm yoxdur, o ölməz haşa!
Bu balaca hücrəm mənə və qardaşlarıma saraylardan min qat dəyərlidir; onunçün bütün təklifləri rədd elədim. Görüşmək istəyirsə buyursun gəlsin, qapım hamıya açıqdır. Soltana da, kərpickəsənə də!..
Mən ayağa getmədim, amma ayağıma gəldilər!
Qarışqa kimi yeddi il bir buğdayla keçinərəm, ancaq çörək üçün əl açmaram!
Əbədi və sadiq olan yalnız Allahdır. Ondan başqa kimsəyə bel bağlamaq olmaz!
Bir taxt ki, əbədi yer deyil sana Onu ta diriykən parçalasana!
Xoşbəxtlik -ədalətin uca tutulduğu, hamının bərabər olduğu, hamının çalışdığı və hər şeyin halallıqla bölündüyü ölkədə ola bilər.
Bunu saraydakılar dərk etməz. Bizə yazıb yol göstərmək qalır.
***
Bu torpağın min-min ocağından, evindən, kəndindən, şəhərindən uzanan cığırlar bir əbədiyyət yoluna dönür. Bu cığırlarla axıb gələn təmiz bulaq suyuna bənzər fikirlər millət ruhunun bərəkətini və gücünü göstərir. Bir ulduz sönüncə, başqası şölələnir. Xaqani də, Nizami də şairliyin onlarla bitdiyini, onlardan uca söz deyənin gəlməyəcəyini düşünürlər. Bu ecazkar bir işarədir, yəni hər adam bu meydana girə bilməz. Amma meydan boş qalmır. İrtica güclənəndə, hakimiyyət və dünya ağalığı ehtirasları yer üzünü qan dənizinə çevirəndə İlhai nuru bu yolda, bu yolun üstündəki xanəgahlara, təkkələrə, dərgahlara, otaqlara, xəlvətxanalara, sufi və dərviş hücrələrinə sığmır.
Şirvanın başqa bir didərgin övladı Nəsimi Əmir Teymurun oğlunun kor qəzəbiylə at quyruğunda şaqqallatdırılmış müridi Nəimi kimi “Haqqın zatından” xəbərsizlərə haqq yolunu göstərirdi.
Mən cümlə cahani- kainatam
Mən dəhri zaman, zaman mənəm, mən!
Mən! Yəni insan! İnsan Kainatın, Kainat insanın içindədir. İnsan Allahın zərrəsidir, onun şəklidir. Haqq insanın özündədir.
Həqqin kəlamı məndədir, sanma məni həqdən İraq,
Çünki könüldür ərşi həq, bəs ərşi-rəhman olmuşam.
O öz həq dünyasına hakimliyi xaqanlıqdan, soltanlıqdan üstün bilir.
Onun fikrincə Tanrıyla insnaın vəhdəti insanın ruhundadır.
Allah insan ruhunda və surətində təcəlla etmişdir.
Eynükəllah – sənin gözün Allahdır deyə insanı bütün vücuduyla haqqa bağlayır, insanı sevməyən, ona cəsdə etməyənlər bu dünyaya şeytan gəlib şeytan gedənlərdir.
Bundan da ağır bir kəmal olurmu kim, ol zülcəlalı
Aydır kim, mən sənsən, həmin şeytanə ol üsyan gəlir.
Şeytan, şər nə qədər üsyan edir-etsin, Tanrı insana “mən- sənsən” deyir.
Həyatın bütün mahiyyəti bu birliyin cövhərində – eşqdədir.
Eşq ilə yola girərlər biriya,
Eşq ilə vasil olurlar Tanrıya!
Buna görə böyüklüyünü dərk edir və “yoxdur ortağım” deyirdi.
Bu yolla Nəsimi insanın qutsal olduğunu bəyan edir. Orta əsrlərin əzici, qəddar istibdad mühitində insanı qorumağın çarəsini bu çəkildə tapmışdı Nəsimi. İnsanda Allahı gör, o alidir, o toxunulmazdır.
Amma cahillər, dar düşüncəli ruhaniləər, zahidlər onu anlamadılar, onu dinsiz elan etdilər. Şeytan hökmünü verdi. İnsanlığın işıq və elm mənbələri olan – Həllac Mənsuru çarxa bağlatdırıb xıncımlatdıranlar, Eynulquzzatı 32 yaşında həsirə büküb, üstünə neft töküb yandırtdıranlar, Şihabəddin Şührəvərdini 37 yaşında elə bu Hələbdə edam etdirənlər Nəsiminin hökmünü verib, 48 yaşında dərisini soydurdular.
***
Lakin Haqla Şeytanın ölüm-dirim savaşı davam edir.
İnsanı ucaltmaq, kimliyini dərk etməkdə və Tanrısına qovuşmaqda ona yardım etmək, dünyada haqqın, ədalətin qələbəsinə çalışmaq atəşiylə yanan saysız-hesabsız Şirvanilər, Bakuvilər, Gəncəvilər, Ərdəbililər, Beyləqardlər, Təbrizilər, Naxçivanilər, Maraqayilər, Həmədanlılar, Zəncanilər… ömürlərini bu yolda qurban verdilər.
Vaqifin öncə gözünün qabağında oğlunun, sonra özünün başım kəsdilər, Mirzə Fətəli Axundzadəni dinin düşməni elan edib meyidini ortada qoydular, Seyid Əzimi məscid qapıları arasında boğdular, Sabiri ehtiyac əsirinə çevirdilər… Amma istibdad maşını dayanmadı… Cavidlər, Əhməd Cavadlar, Mikayıl Müşfiqlər, Yusif Vəzir Çəmənzəminlilər, Seyid Hüseynlər və onların Türk dünyasının çeşidli bölgələrindən olan onlarla məsləkdaşı-fikir günəşləri sovet-bolşevik cəlladlarının qurbanı oldu, diri-diri dırnaqları söküldü, quyulara atıldılar, Sibir sonsuzluğunun cəhənnəmini yaşadılar.
Allahın haqq sözünü deyənlərin, haqq aşiqlərinin taleyi budur!
Şair taleyi!
Haqqı verildi-verilmədi!
Qədri bilindi – bilinmədi!
Bu hekayə yarımçıq qala bilərdi.
Çünki yer üzündə irtica ayaqda və bizlər yenə hədəfdəyik! Zərbə zərbə dalınca! “Tülkü yuvasına sığışmır, quyruğuna süpürgə də bağlayır.” Quyruqlar və süpürgələr ortadaykən nəyin isbatına çalışacaqsan?!
Ancaq bir millət sevgisi və sözün gücünə inam da var! Haqqı yazan qələm yüzlərlə şeytan tələsindən, böhtan və hədələrdən, ehtiyac sınaqlarından, qəsdlərdən, ölüm fitvalarından, dost xəyanətlərindən keçirtdi, yenə keçirəcək. Çünki güc cismdə deyil, ruhdadır!
İnterpress.az
